Anemia w ciąży. Przyczyny, objawy i dieta.

Data publikacji: 30.04.2025

W krajach rozwijających się problem niedokrwistości w ciąży dotyczy co drugiej kobiety i charakteryzuje się on zmniejszoną objętością krwinek czerwonych oraz obniżoną zawartością hemoglobiny w tych krwinkach. Każda przyszła mama powinna mieć świadomość, że

"niedokrwistość w okresie ciąży stanowi istotny problem położniczy, bezpośrednio wpływają na stan ciężarnej, płodu i noworodka oraz na przebieg porodu i połogu" - Pietrzak B., Seremak-Mrozikiewicz A., Marciniak B., Witek A., Leszczyńska-Gorzelak B., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr 3, strony 115-121

Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niedokrwistość w ciąży stwierdza się, gdy wartość hemoglobiny wynosi poniżej 11 g/dl w każdym trymestrze ciąży oraz poniżej 10 g/dl w czasie połogu.

Jakie są przyczyny anemii w ciąży?

Najczęstszą przyczyną anemii jest niedobór żelaza, z tego względu na niedokrwistość w ciąży bardziej narażone są kobiety, które nie zmagazynowały odpowiedniej rezerwy tego pierwiastka przed zajściem w ciążę. Problem ten zwłaszcza dotyczy kobiet, które zmagały się z obfitym krwawieniem miesiączkowym przed ciążą, miały dietę ubogą w żelazo, w krótkim czasie zaszły ponownie w ciąże, zmagają się ze schorzeniami, które zaburzają wchłanianie tego pierwiastka. Wśród przyczyn anemii w ciąży warto zwrócić uwagę na:

1. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo - zapotrzebowanie na żelazo u kobiety w ciąży początkowo zwiększa się około 1 mg/dobę w pierwszym trymetrze i o około 7,5 mg/dobę w III trymestrze i wynika to z potrzeb intensywnie rozwijającego się płodu, popłodu (łożyska, błon płodowych i pępowiny), a także rosnącej macicy.
2. Niedobory w diecie - niedokrwistość może być spowodowana błędami żywieniowymi: niedostateczną ilością żelaza w diecie i/lub nieprawidłowym komponowaniem posiłków, co skutkuje utrudnionym wchłanianiem tego pierwiastka. Anemia może wynikać także z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego.
3. Fizjologiczne zmiany w ciąży - w ciąży fizjologicznie dochodzi do wzrostu objętości krwi krążącej, a w związku z tym wzrasta również zapotrzebowanie na żelazo i witaminy krwiotwórcze, niezbędne do wytworzenia hemoglobiny. Od 12 tygodnia ciąży wzrasta objętość osocza o 40-60%, co jest przyczyną niedokrwistości fizjologicznej - obserwujemy względny wzrost objętości osocza w porównaniu z elementami morfotycznymi krwi, w wyniku czego następuje obniżenie hemoglobiny oraz hematokrytu. Dodatkowo długotrwałe i uporczywe mdłości oraz wymioty mogą utrudniać przyswajanie żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego.
4. Krwawienia - powodem wystąpienia niedokrwistości w ciąży mogą być również obfite, przedłużające się krwawienia miesiączkowe przed ciążą (fizjologiczne lub wynikające z zaburzeń hormonalnych czy obecności mięśniaków macicy). U tych mam nieleczona anemia nasila się wraz z trwaniem ciąży. Niedokrwistość może być również wywołana utratą żelaza w przewlekłych lub nagłych krwawieniach w ciąży.
5. Wielokrotne ciąże - ciąże w krótkim odstępie czasu mogą predysponować do niedoborów żelaza u mamy. Również w ciąży wielopłodowej występuje podwyższone ryzyko anemii.
6. Inne schorzenia - niektóre choroby przewlekłe, a także schorzenia jelit, które zaburzają wchłanianie składników odżywczych mogą być przyczyną niedokrwistości, na przykład choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia czy zakażenie Helicobacter pylori.

Jakie są objawy anemii w ciąży?

Objawy anemii w ciąży mogą być początkowo niespecyficzne i łatwe do przeoczenia, ponieważ niektóre z nich, takie jak zmęczenie, często towarzyszą samej ciąży. W miarę pogłębiania się anemii mogą pojawiać się bardziej charakterystyczne symptomy, takie jak:

1. Osłabienie i zmęczenie
2. Bladość skóry i błon śluzowych
3. Zawroty głowy i duszności
4. Przyspieszone bicie serca
5. Łamliwość włosów i paznokci

Warto pamiętać, że anemia może objawiać się na różne sposoby, z tego powodu kluczowe jest regularne wykonywanie badań krwi w ciąży, aby jak najszybciej rozpoznać ewentualną niedokrwistość i wdrożyć odpowiednie działania, które zminimalizują ryzyko powikłań dla mamy i dziecka.

Jak leczyć anemię w ciąży?

Leczenie anemii w ciąży zależy od jej stopnia zaawansowania oraz przyczyny. W przypadku łagodnej anemii lekarz zazwyczaj zaleca zwiększenie spożycia produktów bogatych w żelazo oraz modyfikację nawyków żywieniowych, aby poprawić wchłanianie tego mikroelementu z posiłków oraz przyjmowanie preparatu żelaza w formie doustnej. Ważnym elementem leczenia jest również uzupełnianie innych niedoborów, takich jak witamina B9 (kwas foliowy) i witamina B12, które odgrywają kluczową rolę w procesie krwiotwórczym. Przy ciężkiej anemii lekarz może rozważyć wprowadzenie preparatu dożylnego, które charakteryzują się szybką odpowiedzią hematologiczną lub nawet transfuzję krwi. O sposobie leczenia zawsze decyduje lekarz prowadzący ciążę i nigdy nie należy wprowadzać preparatu żelaza bez konsultacji z lekarzem, ponieważ przyjmowanie tego pierwiastka nie jest obojętne dla organizmu i zarówno jego niedobór jak i nadmiar, mogą być szkodliwe. W środowisku medycznym obserwujemy sprzeczne stanowiska co do konieczności profilaktycznej suplementacji żelaza w ciąży - Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca rutynową suplementację żelaza u wszystkich kobiet w ciąży w dawce 30-60 mg/dobę, natomiast większość towarzystw naukowych, w tym Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje przyjmowanie żelaza jedynie w przypadku zdiagnozowania niedoboru tego pierwiastka. Z tego powodu kwestia suplementacji żelaza zawsze powinna być skonsultowana z lekarzem i odbywać się pod nadzorem specjalisty prowadzącego ciążę.

Jaka dieta przy anemii w ciąży?

Dieta przy anemii w ciąży jest priorytetowa i powinna być bogata w produkty zawierające żelazo, a także składniki poprawiające jego wchłanianie. Kluczową rolę odgrywa żelazo hemowe, które znajduje się w produktach odzwierzęcych, takich jak mięso, ryby i owoce morza i jest łatwiej przyswajalne przez organizm - jego absorpcja jest na poziomie 15-35%. Drugim rodzajem żelaza w pożywieniu jest żelazo niehemowe i jego źródłem są: jajka, rośliny strączkowe, zboża, orzechy, pestki czy warzywa i jest ono przyswajalne przez organizm zaledwie w 1-23%, z tego względu należy łączyć je z produktami bogatymi w witaminę C (na przykład papryką, truskawkami, kiwi, natką pietruszki, cytrusami), które znacząco poprawia wchłanianie tego pierwiastka. Natomiast należy unikać spożywania kawy oraz herbaty do posiłków oraz w czasie okołoposiłkowym, ponieważ związki zawarte w tych produktach mają negatywny wpływ na przyswajanie żelaza z pożywienia. Warto pamiętać, że pierwiastkiem, który utrudnia wchłanianie żelaza, zarówno hemowego, jak i niehemowego, jest wapń, z tego względu nie należy łączyć produktów obfitych w żelazo, z produktami bogatymi w wapń (na przykład z nabiałem). Na proces wchłaniania żelaza ma również wpływ stan jelit i żołądka, dlatego warto dbać o mikrobom jelitowy i kwaśne pH żołądka, na przykład poprzez spożywanie kiszonek, które mają pozytywny wpływ na układ pokarmowy, a także poprawiają wchłanianie żelaza - bardzo wspierający przy problemach z niedoborem żelaza jest zakwas buraczany. Przyszła mama powinna dbać o to, aby w jej posiłkach znajdowały się produkty, będące dobrym źródłem żelaza, z jednoczesnym przestrzeganiem zasad odpowiedniego bilansowania posiłków, aby wchłanianie tego pierwiastka zachodziło jak najbardziej efektywnie. Więcej wskazówek na temat komponowania posiłków, które pomogą Ci zatroszczyć się o prawidłowy poziom żelaza znajdziesz w Fe-nomenalnym e-booku - wiedza i wskazówki zawarte w tej publikacji będą przydatne dla przyszłej mamy na etapie ciąży oraz pomogą zadbać o gospodarkę żelazową u dziecka, od początku rozszerzania diety.

Czym może grozić anemia w ciąży?

"Niedokrwistość z niedoboru żelaza stanowi współcześnie bardzo istotny problem w położnictwie. Szacuje się, że niedobór żelaza w okresie porodu dotyczy co najmniej 30-50% kobiet zamieszkujących obszary uprzemysłowione" - Pietrzak B., Seremak-Mrozikiewicz A., Marciniak B., Witek A., Leszczyńska-Gorzelak B., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr 3, strony 115-121

Anemia w ciąży to poważny problem w położnictwie, który może prowadzić do szeregu komplikacji zdrowotnych, zarówno u mamy, jak i dziecka. Niedokrwistość ma bezpośredni wpływ na samopoczucie przyszłej mamy, która może być przewlekle zmęczona, mieć osłabiony układ odpornościowy oraz być bardziej podatna na infekcje. W zaawansowanych przypadkach niedokrwistość w ciąży może przyczyniać się do poronień, przedwczesnego oddzielenia łożyska, porodu przedwczesnego, niskiej masy urodzeniowej noworodka, co może mieć wpływ na stan zdrowia dziecka. Ponadto nieleczona anemia zwiększa ryzyko komplikacji okołoporodowych - częściej poród odbywa się drogą cięcia cesarskiego oraz występuje konieczność przetaczania krwi. U świeżo upieczonych mam, które zmagały się z anemią w ciąży, obserwuje się powolniejszy proces regeneracji po porodzie, trudniejsze gojenie ran poporodowych i zwiększona podatność na infekcje.

Jeżeli mama w ciąży chorowała na niedokrwistość w przyszłości maluch może mieć większą skłonność do anemii, opóźniony rozwój fizyczny i umysłowy oraz obniżone zdolności poznawcze także w wieku dorosłym. Dlatego tak ważne jest przygotowanie organizmu do ciąży, regularne monitorowanie wyników krwi w ciąży i dbanie o dobrze skomponowaną dietę bogatą w żelazo, a w razie konieczności - wdrożenie odpowiedniej suplementacji na zlecenie lekarza.

Szczegółowe informacje jak odpowiednio komponować posiłki bogate w żelazo, aby maksymalnie poprawić wchłanialność tego pierwiastka, a także gotowe przepisy znajdziesz w "Fe-nomenalnym e-booku", który jest kompleksowym przewodnikiem po żelazie w diecie (nie tylko dzieci).