Czym jest nagła śmierć łóżeczkowa (SIDS) i jak temu zapobiec?

SIDS, od angielskiego sudden infant death syndrome, czyli zespół nagłej śmierci niemowlęcia, jest tragicznym i zagadkowym zjawiskiem, którego obawiają się młodzi rodzice. Niżej dowiesz się, czym jest nagła śmierć łóżeczkowa, jak często występuje, jakie są jej potencjalne przyczyny oraz czy można jej zapobiegać.

Czym jest nagła śmierć łóżeczkowa?

Oto definicja SIDS sformułowana w artykule „Zespół nagłej śmierci niemowlęcia" autorstwa Stanisława Perza i Barbary Steinborn opublikowanym w czasopiśmie naukowym „Child Neurology. Neurologia dziecięca":

Zespół nagłej śmierci niemowlęca (sudden infant death syndrome - SIDS) to - według zmodyfikowanej ostatnio definicji z 1969 r. - nagły, nieoczekiwany zgon niemowlęca, do którego doszło w czasie snu, a którego przyczyn nie wyjaśnia wywiad chorobowy, okoliczności zgonu (w tym oględziny miejsca zgonu) ani kompleksowe badanie pośmiertne.

Używane są też nazwy: śmierć łóżeczkowa, śmierć bez patologii, cicha śmierć.

Jaka jest różnica między SIDS a SUDI?

Podobnym, ale szerszym pojęciem jest SUDI, od Sudden Unexpected Death in Infancy, co oznacza nagłą nieoczekiwaną śmierć dziecka w okresie niemowlęcym. Pojęcie to obejmuje wszystkie zgony dzieci w pierwszym roku życia, niezależnie od tego, czy są one wyjaśnione, czy nie. SIDS obejmuje zaś tylko przypadki niewyjaśnione i w czasie snu. Zjawisko SUDI jest więc szersze i mieści w sobie zespół nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS).

Jakie są statystyki występowania SIDS u dzieci?

Jak podają autorzy artykułu „Zespół nagłej śmierci niemowląt (SIDS) - Jak zmniejszyć ryzyko?", w krajach rozwiniętych SIDS uważa się za jedną z głównych przyczyn śmiertelności małych dzieci. Najczęściej do śmierci łóżeczkowej dochodzi między 2. a 4. miesiącem życia, potem częstotliwość spada. Zależnie od źródła podawane są nieco inne okresy, które jednak obejmują ten zakres.

Statystyki są znacząco rozbieżne, jeśli chodzi o liczbę przypadków SIDS. Badania wykazują, że do śmierci łóżeczkowej dochodzi w przypadku od 0,1 do nawet 6,0 żywych urodzeń na tysiąc. Różnice te wynikają m.in. z różnego stopnia świadomości i profilaktyki SIDS w krajach, w których prowadzono badania. Co więcej, zjawisko jest zróżnicowane rasowo. W przypadku rasy białej są to średnio dwa przypadki na 1000 żywych urodzeń.

W 2019 roku na całym świecie odnotowano 27 685 przypadki SIDS. Statystyki za rok 2019 prezentują się następująco:

Źródło: opracowanie własne na podstawie: S. Park i in., The global burden of sudden infant death syndrome from 1990 to 2019: a systematic analysis from the Global Burden of Disease study 2019, „QJM: An International Journal of Medicine", 2022, Vol. 115, No. 11, doi: https://doi.org/10.1093/qjmed/hcac093

W Polsce z powodu SIDS umiera około 180-200 dzieci rocznie. Badacze zjawiska zwracają uwagę, że statystyki te mogą być zaniżone z powodu doszukiwania się przez lekarzy przyczyn śmierci mimo braku dostatecznie mocnych podstaw. Wówczas zgon nie jest klasyfikowany jako SIDS.

Obecnie brak dokładnych danych z Polski. W roku 2007 odnotowano 62 przypadki nagłej śmierci łóżeczkowej na 387 873 żywych urodzeń. Wskaźnik umieralności niemowląt z powodu SIDS wynosił zatem 0,16%.

Jakie mogą być przyczyny nagłej śmierci łóżeczkowej?

Konkretna przyczyna SIDS nie jest znana. Pewne światło rzucają na nią badania, których wyniki opublikowano w 2024 roku w czasopiśmie „Neurology" w artykule „Video Analyses of Sudden Unexplained Deaths in Toddlers".

Grupa badaczy przeanalizowała nagrania wideo z ostatnich godzin życia dzieci, u których stwierdzono syndrom nagłej śmierci łóżeczkowej. Zaobserwowano występowanie napadów drgawkowych, które mogą być przyczyną zgonu, ponieważ powodują trudności z oddychaniem. Były one tak krótkie i nieznaczne, że nie do zaobserwowania przez rodzica, nawet śpiącego tuż obok.

Ten kierunek wyjaśnienia SIDS wymaga dalszych badań. Choć dokładne przyczyny pozostają nieodkryte, wiadomo, co zwiększa ryzyko wystąpienia nagłej śmierci łóżeczkowej. W większości regionów świata od lat 90. XX wieku prowadzi się kampanie edukacyjne i wdraża rozwiązania, dzięki którym liczba przypadków SIDS spada. Metody postępowania profilaktycznego omówimy dalej.

Czynniki ryzyka SIDS

Na występowanie nagłej śmierci niemowlęcia wpływ ma wiele czynników związanych zarówno z przebiegiem ciąży, jak i warunkami bytowymi rodziny, historią chorób oraz zdrowiem mamy. Na niektóre z tych czynników rodzice mają wpływ, na inne nie. Zostały one opisane w artykule Zespół nagłej śmierci niemowlęcia w czasopiśmie „Child Neurology. Neurologia dziecięca":

Czynniki ryzyka SIDS dotyczące dziecka to:

• Poród przed 37. albo po 41. tygodniu ciąży
• Masa urodzeniowa ciała poniżej 2500 g
• Apgar w 5 min. poniżej 6
• Poród zabiegowy ze wskazań dziecka
• Zakażenie okołoporodowe
• Zaburzenia oddychania
• Pobyt na oddziale intensywnej opieki medycznej
• Drugie i następne dziecko z ciąży mnogiej
• Płeć męska
• SIDS u rodzeństwa
• Wady wrodzone
• Spanie w pozycji na brzuchu
• Spanie w jednym łóżku z dorosłymi lub innymi dziećmi
• Spanie w osobnym pokoju
• Spanie na miękkim podłożu, poduszce
• Przykrycie twarzy śpiącego niemowlęcia (koc, kołdra, inne luźne materiały, szmaciane zabawki itp.)
• Wyłączne lub przeważające karmienie sztuczne
• Oziębienie lub przegrzanie dziecka
• Przebyta niedawno infekcja dróg oddechowych
• Podawanie dziecku leków uspokajająco-nasennych

Czynniki ryzyka dotyczące matki i otoczenia dziecka:

• Ciąże w krótkim odstępie czasu (rok i mniej)
• Poronienia w wywiadzie (naturalne lub sztuczne)
• Powikłania lub choroby w ciąży
• Brak opieki w ciąży
• Powikłania w trakcie porodu
• Wiek poniżej 20 lat
• Niskie wykształcenie
• Zła sytuacja społeczno-ekonomiczna
• Stan wolny, samotna matka
• Palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży
• Palenie papierosów przez matkę po urodzeniu dziecka
• Palenie papierosów przez inne osoby w mieszkaniu, w którym jest dziecko
• Używanie przez matkę alkoholu w czasie ciąży
• Używanie przez matkę środków odurzających w czasie ciąży

Jak można zapobiegać nagłej śmierci łóżeczkowej?

Czynniki ryzyka SIDS, na które rodzice mają wpływ, należy wyeliminować z otoczenia. Szczególnie ważne jest to, aby nie układać dziecka na brzuchu, na miękkim podłożu, oraz aby nie narażać go na dym tytoniowy. Poniżej znajdziecie też inne zalecenia.

1. Układanie dziecka do snu

Dziecko powinno spać, leżąc płasko na plecach na materacu. Fotelik samochodowy, wózek czy nosidełko nie są bezpiecznym miejscem snu dla dziecka. Zalecany jest co-sleeping, czyli spanie w jednym pomieszczeniu, ale nie na jednym łóżku.

2. Twarde podłoże

Dziecko powinno spać na twardym materacu, który zapewnia prawidłową pozycję. Wszelkie miękkie elementy obecne w łóżeczku dziecka, również materac, zwiększają ryzyko SIDS. Alicja Karney z Instytutu Matki i Dziecka zaleca, aby maluch nie spał na materacu, z którego korzystało inne dziecko.

3. Brak dodatków w łóżeczku

Otoczenie śpiącego dziecka musi być wolne od wszystkiego, co zbędne podczas snu. Wystarczy twardy materac i ewentualnie otulacz lub śpiworek. Nie należy używać kołderek ani umieszczać w łóżeczku pluszaków, poduszek, zabawek, ochraniaczy na szczebelki. Dziecko, obracając się przez sen, może wtulić w nie buzię, co utrudni mu oddychanie.

4. Karmienie piersią

Sztuczne karmienie jest wymieniane wśród czynników ryzyka SIDS, dlatego przy braku przeciwwskazań korzystnie jest karmić piersią. Dziecko, które uśnie podczas karmienia, należy odłożyć do łóżeczka, aby nie spało z buzią przy piersi.

5. Bliskość rodziców

Obecność rodziców umożliwia im szybkie reagowanie, gdy zaobserwują niepokojące symptomy (wymieniamy je niżej). Ponadto bliskość mamy i taty działa kojąco na dziecko i zapewnia mu lepszy sen.

6. Podawanie smoczka do snu

Udowodniony jest wpływ podawania smoczka do snu na obniżanie ryzyka nagłej śmierci niemowlęcia. Mechanizm nie jest znany. Jeśli dziecko nie protestuje, warto dawać mu smoczek. Jak rekomendują eksperci AAP w najnowszych zaleceniach („SIDS and Other Sleep-Related Infant Deaths: Updated 2016 Recommendations for a Safe Infant Sleeping Environment"), smoczek powinien być podawany przy układaniu dziecka do snu. Nie ma potrzeby umieszczania go ponownie w ustach dziecka, gdy się z nich wysunie, a maluszek już śpi. Ssanie kciuka nie wykazuje podobnych ochronnych właściwości.

7. Unikanie przegrzewania dziecka

Dziecko powinno spać w nieprzegrzanym, ale i niewychłodzonym pomieszczeniu. Odpowiednia temperatura w pomieszczeniu to 18-21 stopni Celsjusza. Dziecko powinno być w niezbyt grubym ubranku wykonanym z naturalnych materiałów. Pokój, w którym śpi maluszek, powinien być regularnie wietrzony.

8. Korzystanie z łóżeczka dostawnego

Ekspertka Instytutu Matki i Dziecka Alicja Karney podaje: „Może się wydawać, że śpiąc razem z maluszkiem, mamy wszystko pod kontrolą i dziecko jest z nami bezpieczne. Niestety, bywa zupełnie inaczej. (...) Lepszym rozwiązaniem będzie łóżeczko dostawne lub ustawienie dziecięcego mebla do spania możliwie blisko łóżka rodziców".

Bezpośrednia bliskość rodziców w czasie snu może utrudnić dziecku oddychanie. Ryzyko wystąpienia SIDS wzrasta, gdy rodzic jest palaczem, pił alkohol, zażywał leki nasenne albo jest bardzo zmęczony.

Łóżeczko dostawne umożliwia spanie w obecności rodziców w sposób, który nie zagraża maluchowi. Ma on osobny materac i wolną przestrzeń wokół siebie, a jednocześnie mama i tata są tuż obok, aby szybko zareagować, gdy bobas tego potrzebuje.

To kompaktowe rozwiązanie do każdej sypialni, nawet bardzo małej i nieustawnej. Co ważne, łóżeczko dostawne można szybko zmienić w wolnostojące, a także łatwo je przenosić między pomieszczeniami, aby czuwać nad drzemkami malucha w ciągu dnia bez odrywania się od swoich zajęć.

Symptomy powiązane z nagłą śmiercią łóżeczkową

Rodzice powinni reagować, gdy obserwują następujące objawy (za: A. Karney, „SIDS: przyczyny, do jakiego wieku?"):

• nieprawidłowy oddech, np. świszczący, chrapliwy
• kaszel w czasie snu niewynikający z choroby
• szara skóra
• sine usta, śluzówki jamy ustnej, paznokcie
• drgawki zarówno podczas snu, jak i podczas czuwania
• zmiana temperatury ciała pozbawiona wyraźnej przyczyny
• epizody okresowej utraty kontaktu z otoczeniem.

Do kiedy występuje ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej?

Najwięcej przypadków SIDS dotyczy dzieci w pierwszym półroczu życia. Zależnie od źródła podawane są następujące okresy:

• 1.-4. miesiąc życia
• 1.-6. miesiąc życia
• 2.-4. miesiąc życia.

Po 12. tygodniu życia ryzyko znacząco spada, przyjmuje się jednak, że trwa przez pierwszy rok życia dziecka. Po ukończeniu roku nie rozpatruje się już zgonów jako SIDS.