Jak cesarskie cięcie wpływa na produkcję mleka

Data publikacji: 27.01.2025

Cesarskie cięcie stanowi ryzyko skrócenia czasu karmienia piersią oraz pojawienia się szeregu trudności w karmieniu piersią i laktacji. Choć problemy z laktacją nie dotyczą każdej mamy po cesarskim cięciu, to liczne badania i obserwacje samych mam wskazują na potrzebę uzyskania szczególnego wsparcia na początku laktacji.

W tym artykule omówione zostanie:

W porównaniu z porodem naturalnym, cesarskie cięcie jako procedura medyczna opóźnia kontakt mamy i dziecka oraz odwleka w czasie rozpoczęcie karmienia piersią. Badania statystyczne kobiet po porodzie naturalnym i cesarskim cięciu ukazują, że zabieg ten wpływa na skrócenie czasu trwania wyłącznego karmienia piersią. Co więcej, planowane cesarskie cięcie jest uważane za najważniejszy czynnik ryzyka wpływający na czas trwania i efektywność karmienia piersią.

Potwierdzenie powyższych informacji znajdujemy w licznych badaniach.

Badanie¹ przeprowadzone przez Evans i współpracowników mierzyło produkcję mleka (wyrażoną jako Objętości Mleka Transferowanego - BMT - Breastmilk Transfer) u mam po cesarskim cięciu i mam po porodzie naturalnym. Badanie zwracało uwagę na to, jak kształtuje się produkcja mleka u mam w okresie 6 dni od porodu.

Wyniki pokazały, że objętość mleka w gruczole piersiowym przekazywana niemowlętom urodzonym przez cesarskie cięcie była mniejsza niż ta przekazywana niemowlętom urodzonym drogą porodu naturalnego w pierwszych 6 dniach życia.

Różnica ta była nie tylko statystycznie istotna, ale prawdopodobnie również istotna klinicznie, co wskazują profile wagowe tych dwóch grup w tym okresie.

Jak cesarskie cięcie wpływa na laktogenezę II?

Przypuszcza się, że szlak hormonalny stymulujący laktogenezę jest zakłócany przez cesarskie cięcie, zarówno z powodu stresu matki, jak i zmniejszonego wydzielania oksytocyny, co może utrudniać produkcję mleka.

Do możliwych utrudnień dołączają też trudności po stronie dzieci urodzonych przez cesarskie cięcie. Często dzieci rodzone drogą cesarskiego cięcia to wcześniaki lub maluszki z innymi powikłaniami zdrowotnymi.

Dla przykładu wcześniaki późne, urodzone między 34 a 36 6/7 tygodnia ciąży, często mają szereg problemów, w tym nieuporządkowane umiejętności ssania, niższą wagę urodzeniową oraz niski poziom czujności, co może negatywnie wpłynąć na inicjację karmienia piersią.

Czynniki fizjologiczne po stronie matki:

Stres matki, jak i stres płodu podczas porodu zostały powiązane z gorszymi wynikami laktacji we wczesnym okresie (Chapman & Pérez-Escamilla² 1999r; Dewey i in. 2003³).

1. Trudności z karmieniem piersią: Kobiety po cesarskim cięciu, szczególnie w trybie nagłym, częściej miały trudności z pierwszą próbą karmienia piersią, a także miały mniejsze szanse na skuteczne nakarmienie dziecka w ciągu pierwszych 24 godzin po porodzie. Ponadto, częściej korzystały z pomocy laktacyjnej przed i po wypisie ze szpitala.
2. Czas trwania laktacji: Badania wykazują, że kobiety po cesarskim cięciu, szczególnie planowanym, były bardziej skłonne do zaprzestania karmienia piersią przed 12. tygodniem po porodzie w porównaniu do kobiet po porodzie naturalnym.
3. Problemy hormonalne: U matek po cesarskim cięciu zaobserwowano zmniejszoną produkcję oksytocyny i prolaktyny, co może wpływać na skuteczność laktacji.

Cesarskie cięcie bez rozpoczętej akcji skurczowej, tzw. cesarskie cięcie "na zimno" - planowane cesarskie cięcie przed rozpoczęciem porodu (przed 39. tygodniem ciąży) może obniżać szansę pomyślnej inicjacji karmienia piersią z powodu niepełnej gotowości organizmu matki do produkcji mleka.

Jak cesarskie cięcie wpływa na noworodka?

Spośród wszystkich czynników, jakie wymienia się jako przyczyniające się do późniejszych obserwowanych trudności w karmieniu piersią, najczęściej wymienia się brak dostatecznie szybkiego kontaktu skóra do skóry i odroczenie pierwszego przystawienia dziecka do piersi.

Ze względu na procedury medyczne towarzyszące cesarskiemu cięciu, mama i dziecko nie mają szansy poznać się i nawiązać relacji w trakcie tzw. "złotej godziny" po porodzie. Podczas pierwszej godziny po porodzie zarówno matka, jak i noworodzone dziecko przeżywają szczególny i unikalny czas, który jest biologicznie zaprogramowanym, szczególnym czasem poznania i się i nauki - również ssania piersi. Pomaga w tym stan fizjologiczny każdej z osób: wysoki poziom oksytocyny u matki oraz niezwykle wysokie poziomy katecholamin u noworodka.

Kontakt skóra do skóry z matką po porodzie wywołuje u noworodka wewnętrzny proces przejścia przez tzw. dziewięć instynktownych etapów:

1. płacz po narodzinach,
2. relaks,
3. budzenie,
4. aktywność,
5. odpoczynek,
6. pełzanie do piersi,
7. zaznajamianie się,
8. ssanie
9. sen.

Czynniki fizjologiczne zwiększające ryzyko problemów w karmieniu piersią po stronie dziecka po cesarskim cięciu:

1. Upośledzenie funkcji płuc - Niemowlęta urodzone przez cesarskie cięcie mają gorszą funkcję płuc w porównaniu z dziećmi urodzonymi drogą naturalną. Obejmuje to opóźnione usuwanie płynu z płuc, co może prowadzić do zwiększonego ryzyka nadciśnienia płucnego oraz tachypnoe (szybkie oddychanie).
2. Zmniejszona odpowiedź termogenna - Niemowlęta po cesarskim cięciu mają niższą temperaturę ciała, co wskazuje na osłabioną zdolność do termoregulacji i zwiększone ryzyko hipotermii w pierwszych godzinach po narodzinach.
3. Zaburzenia metabolizmu - Dzieci urodzone przez cesarskie cięcie często mają niższy poziom glukozy we krwi, co może prowadzić do hipoglikemii.
4. Zmiany w fenotypie immunologicznym - U dzieci urodzonych przez cesarskie cięcie obserwuje się zmniejszoną liczbę leukocytów w krwi pępowinowej oraz zmniejszoną aktywność komórek układu odpornościowego.
5. Zmniejszone ciśnienie krwi - Dzieci urodzone przez cesarskie cięcie mają zazwyczaj niższe ciśnienie krwi w porównaniu do dzieci urodzonych drogą naturalną.
6. Problemy neurologiczne i związane ze stresem - Poród przez cesarskie cięcie wiąże się ze zmienionymi odpowiedziami biochemicznymi i behawioralnymi na stres.
7. Problemy z ssaniem - wcześniaki mogą mieć zaburzenia w organizacji odruchu ssania.
8. Niska waga urodzeniowa - dzieci o niższej wadze mogą mieć trudności z przystawieniem do piersi i ssaniem.
9. Niski poziom czujności - wcześniaki lub dzieci urodzone przez cesarskie cięcie mogą być mniej czujne i niezdolne do aktywnego karmienia w pierwszych godzinach po porodzie.

Laktacja po cesarskim cięciu

Rozwój piersi jako narządu wydzielniczego zaczyna się w ciąży. Procesy, które zachodzą, są inicjowane przez wzrastający poziom progesteronu, prolaktyny i laktogenu łożyskowego, a obejmują rozszerzenie złożonych gruczołów pęcherzykowych oraz wzrost mRNA dla wielu białek mlecznych i enzymów ważnych dla tworzenia mleka.

Te zmiany fizjologiczne związane z ciążą nazywane są łącznie etapem I laktogenezy, lecz w tym momencie piersi są w stanie gotowości wydzielniczej. Dopiero gdy wysoki poziom krążącego progesteronu gwałtownie spada, z dzieje się to tuż po urodzeniu łożyska, następuje etap II laktogenezy, czyli początek coraz bardziej obfitego wydzielania mleka.

Po operacji cesarskiego cięcia może, ale nie musi i nie u wszystkich kobiet zachodzi, opóźnienie wystąpienia laktogenezy II

1. Zakłócenia w laktogenezie - cesarskie cięcie może zakłócać szlak hormonalny stymulujący laktogenezę, co wynika z:
   • Zmniejszonego profilu pulsacyjnego i wydzielania oksytocyny
   • Mniejsze uwalnianie prolaktyny podczas wczesnych epizodów ssania

Podsumowując, cesarskie cięcie, zwłaszcza wykonane w trybie nagłym, wiąże się z większymi trudnościami w rozpoczęciu karmienia piersią, krótszym czasem karmienia oraz większą potrzebą wsparcia laktacyjnego. Wpływ cesarskiego cięcia na laktację może wynikać z czynników biologicznych (zmniejszenie produkcji hormonów laktacyjnych) oraz praktycznych (trudności z pierwszym karmieniem i potrzeba dodatkowej pomocy).

Jak pobudzić laktację po cesarskim cięciu?

1. Kontakt skóra do skóry (skin to skin - STS)

Zaleca się tak szybki kontakt skin-to-skin matki i dziecka po porodzie, jak tylko procedury medyczne na to pozwolą. Należy kontynuować STS tak często i tak długo, jak to możliwe. Skin to skin obniża ciśnienie tętnicze u mamy i dziecka, obniża poziom kortyzolu, pozytywnie wpływa na poziom i wydzielanie oksytocyny, sprzyja tworzeniu więzi. W ten sposób pośrednio i bezpośrednio przyczynia się do poprawy laktacji.

Polskie badanie⁴ z 2021 roku sprawdzało, czy jak najszybszy możliwy kontakt skóra do skóry będzie miał wpływ na powodzenie laktacji u mam.

Wyniki są następujące:

• Statystycznie większy odsetek kobiet, które nie miały kontaktu STS, dokarmiał dzieci, w porównaniu z tymi, które miały STS na sali operacyjnej lub sali wybudzeń.

Wpływ STS na laktację i karmienie:

• Kobiety, które doświadczyły STS na sali operacyjnej lub sali wybudzeń, rzadziej zgłaszały problemy z laktacją, przystawieniem dziecka do piersi oraz niską podażą mleka w porównaniu z tymi, które nie miały STS lub miały go opóźniony.
• Opóźniony kontakt STS miał mniejszy, lecz zauważalny negatywny wpływ w porównaniu z całkowitym brakiem kontaktu.

Statystyczne różnice:

• Kobiety, które miały STS w sali operacyjnej lub sali wybudzeń, znacznie rzadziej doświadczały problemów z laktacją i trudności z przystawieniem.
• Brak STS lub opóźniony kontakt wiązał się z większym odsetkiem problemów w karmieniu i koniecznością dokarmiania mlekiem modyfikowanym.

2. Leki na laktację

Nie istnieje lek, który bezpośrednio wpływa na produkcję pokarmu, jednak wykorzystuje się leki dedykowane do innych schorzeń, których skutkiem ubocznym jest podniesienie poziomu prolaktyny, a zatem zwiększenie produkcji pokarmu u kobiet w okresie laktacji.

Takimi lekami są metoklopramid (dostępny w Polsce, jest lekiem stosowanym głównie w leczeniu problemów związanych z układem pokarmowym. Działa na receptory dopaminowe w mózgu i przewodzie pokarmowym) oraz domperidon (niedostępny w Polsce, jest lekiem stosowanym głównie w leczeniu problemów żołądkowo-jelitowych, podobnie jak metoklopramid, ale działa w nieco inny sposób).

3. Zioła i inne substancje odżywcze

Wybrane zioła mogą wspomagać laktację. Protokół Academy of Breastfeeding Medicine⁵ wskazuje, że wiele ziół było stosowanych przez historię w celu zwiększenia produkcji mleka. Niektóre zioła powszechnie wymieniane jako galaktagogi to kozieradka, ostropest plamisty, owies, mniszek lekarski, proso, wodorosty, anyż, bazylia, ostropest błogosławiony, nasiona kopru włoskiego, malwa, liście moringi oraz shatavari.

W Polsce mamy często decydują się na przyjmowanie preparatów lub żywności/napojów zawierających słód jęczmienny, który zawiera beta-glukan, składnik mający pozytywny wpływ na produkcję pokarmu.

4. Częste dostawianie do piersi

Najistotniejszym czynnikiem dla laktacji jest częste przystawianie dziecka do piersi. Jeśli nie jest możliwe przystawienie dziecka, zaleca się stymulowanie piersi i odciąganie pokarmu laktatorem.

5. Dokarmianie odciągniętym mlekiem mamy

Gdy w wyniku cesarskiego cięcia i opóźnionej laktogenezy zaistnieje konieczność dokarmienia, aby wspomóc przyrost masy noworodka, zaleca się pobudzanie laktacji laktatorem i dokarmianie mlekiem, które uda się odciągnąć.

6. Wsparcie laktacyjne

Patrząc na wyniki badań, jest jasne, że cesarskie cięcie jest czynnikiem ryzyka w laktacji. Badacze na całym świecie podkreślają konieczność stworzenia procedur, które zminimalizują ryzyka powstające w wyniku cesarskiego cięcia. Kluczowe jest tu fachowe wsparcie laktacyjne od najwcześniejszych chwil.

Czy można się przygotować przed cesarskim cięciem, aby zwiększyć szansę na udaną laktację?

Rozumiejąc wpływ cesarskiego cięcia na sukces w karmieniu piersią, warto proaktywnie wpływać na przebieg pierwszych godzin i dni po porodzie.

1. Zapoznać się z procedurami szpitalnymi po cesarskim cięciu i zidentyfikować szpital, w którym promuje się jak najszybszy kontakt skóra do skóry po porodzie.
2. Włączyć w plan porodu jak najszybszy kontakt skóra do skóry.
3. Jak najczęstszy kontakt skóra do skóry podczas pobytu na oddziale położniczym.
4. Systemowe i wielokrotne wsparcie doradczyni laktacyjnej w czasie pobytu na oddziale położniczym oraz po powrocie do domu.
5. Środki wspierające laktację - przede wszystkim preparaty ziołowe.
6. Stymulowanie laktacji poprzez pracę z laktatorem.

Podsumowanie

Cesarskie cięcie, szczególnie przeprowadzone w trybie nagłym, może wiązać się z większymi trudnościami w rozpoczęciu karmienia piersią i krótszym okresem karmienia.

Zjawisko to wynika z zakłócenia szlaku hormonalnego stymulującego laktogenezę oraz problemów związanych z pierwszym przystawieniem dziecka do piersi.

Dzięki umożliwieniu mamie i dziecku jak najwcześniejszego kontaktu STS, odpowiedniemu wsparciu laktacyjnym, stosowaniu metod wspomagających laktację oraz regularnemu kontakcie skóra do skóry, mamy po cesarskim cięciu mają szansę na pomyślną laktację, co przekłada się na lepsze zdrowie zarówno matki, jak i dziecka.

Autorka:

Anna Matuszczak (@wrozkacycuszka)

Jestem certyfikowaną Promotorką Karmienia Piersią i założycielką Wróżki Cycuszki, najczęściej polecanej poradni laktacyjnej w Poznaniu. Tematem laktatorów zajęłam się na początku istnienia Poradni Laktacyjnej Wróżka Cycuszka 5 lat temu i od tamtej pory naszą misją jest sprawić, aby każda Mama mogła karmić piersią z błogim uśmiechem na ustach tak długo, jak będzie tego chciała ona i dziecko. To ogromna radość budować Poradnię Laktacyjną, która jest już kultowym miejscem dla kobiet karmiących piersią.