Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka.

Pierwsze lata życia dziecka są niezwykle intensywnym okresem, zarówno dla malucha, jak i jego rodziców. W tym czasie dziecko rozwija się bardzo dynamicznie, zarówno pod względem fizycznym, poznawczym, jak i emocjonalnym. Faktem jest, że układ nerwowy dziecka rozwija się skokowo, a to może wiązać się z przeżywaniem przez malucha tzw. „skoków rozwojowych” - najwięcej z nich ma miejsce w pierwszym roku życia. W niniejszym artykule omówimy, z czym się wiążą skoki rozwojowe w pierwszym roku życia, kiedy występują i jakich nowych umiejętności możemy się spodziewać.

Czym są skoki rozwojowe?

Skoki rozwojowe to momenty intensywnego rozwoju umysłowego dziecka, podczas których w mózgu tworzy się wiele nowych połączeń neuronalnych, co skutkuje nabyciem nowych umiejętności i zdolności (motorycznych, językowych, społecznych i emocjonalnych). Skoki te są zazwyczaj poprzedzone fazami zmian w dotychczasowym zachowaniu dziecka, co może być wyzwaniem dla rodziców. Po każdym z nich dziecko zdobywa nowe umiejętności, zaczyna rozumieć więcej i inaczej postrzegać świat, a jego układ nerwowy otrzymuje informacje, których do tej pory nie był w stanie przetworzyć.

Jednak skoki rozwojowe należy traktować z dystansem – nie są pewnikiem, lecz mogą być wskazówką i ułatwić lepsze zrozumienie zachowania dziecka, gdyż nie wszystkie maluchy doświadczają skoków w takim samym stopniu. U niektórych dzieci skoki rozwojowe są wyraźne i przebiegają zgodnie z przyjętym harmonogramem skoków, natomiast u innych maluchów ten intensywny rozwój przebiega bardziej płynnie i nie musi on być tak bardzo zauważalny dla rodziców - to też jest w porządku.

Jak rozpoznać skok rozwojowy?

Niemowlę, które aktualnie doświadcza skoku rozwojowego zachowuje się inaczej niż dotychczas. Jako pierwszy definicję skoku rozwojowego sformułował psycholog Frans Plooij i wyróżnił on 3 kryteria, na podstawie których możemy stwierdzić, że dziecko przechodzi skok rozwojowy i należą do nich:
- częstszy płacz
- częsta potrzeba ciągłego, bliskiego, fizycznego kontaktu z rodzicem
- rozdrażnienie, zachowanie określane mianem „marudzenia”

Ponadto podczas skoku rozwojowego możemy zaobserwować u dziecka trudności w zasypianiu, niespokojny sen, zmniejszenie apetytu, problemy ze ssaniem lub jedzeniem, czy intensywniejsze odbieranie bodźców z otaczającego go świata.

Występujące „objawy” nie są jednoznaczne i mogą również oznaczać inne wyzwania, takie jak ząbkowanie, problemy z układem pokarmowym czy rozpoczynająca się infekcja. Dlatego rodzic musi uważnie obserwować swoje dziecko w tym wymagającym czasie i w przypadku wątpliwości zasięgnąć porady lekarza.

Kiedy występują skoki rozwojowe?

W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia dziecka występuje 7 skoków rozwojowych, co zostało opisane w książce „The Wonder Weeks” autorstwa Fransa Plooija Jednak warto mieć na uwadze, że harmonogram skoków rozwojowych powinien być tylko orientacyjną wskazówką, gdyż każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie. Występowanie kolejnych skoków rozwojowych jest ściśle powiązane z rozwojem mózgu dziecka  w okresie prenatalnym. Z tego względu niemowlęta urodzone przedwcześnie mogą przechodzić skoki rozwojowe odpowiednio później (zgodnie z wiekiem korygowanym), a niemowlęta urodzone po terminie – wcześniej.

Skok rozwojowy może trać od kilku dni, do nawet kilku tygodni. Co ciekawe, każdy kolejny skok trwa dłużej od poprzedniego, ponieważ niemowlę za każdym razem odbiera swoimi zmysłami znacznie więcej wrażeń, niż do tej pory, i musi sobie z tymi bodźcami poradzić. Rodzice mogą odnosić wrażenie, że przed skokiem rozwojowym lub w jego trakcie, dziecko utraciło wcześniej nabyte umiejętności. Jest to naturalne zjawisko i kiedy skok się skończy, okazuje się, że opanowane wcześniej zdolności powracają, a także pojawiają się zupełnie nowe, spektakularne umiejętności.

Kluczowe skoki rozwojowe w pierwszym roku życia

1. Pierwszy skok (około 5. tygodnia)

Pierwszy skok rozwojowy następuje zwykle po ukończeniu pierwszego miesiąca życia, w okolicy piątego tygodnia. Niemowlę, które dotychczas głównie jadło i spało, staje się bardziej aktywne po przebudzeniu, zaczyna dostrzegać więcej szczegółów w otaczającym go świecie, jest bardziej świadome swojego otoczenia i lepiej reaguje na bodźce wzrokowe oraz słuchowe. Maluszek potrafi już na krótką chwilę skupić wzrok na twarzy rodzica, a obraz, który widzi, jest ostrzejszy.

Zmysły odbierają bodźce (takie jak ostre światło czy głośne dźwięki) zdecydowanie intensywniej, co może skutkować niepokojem maluszka. Po zakończeniu pierwszego skoku rozwojowego u dziecka pojawia się uśmiech społeczny, maluch patrzy i słucha z większym skupieniem uwagi, jego czas aktywności między drzemkami się wydłuża. Ponadto niemowlę podczas płaczu zaczyna wydzielać łzy i lepiej trawi pokarm. W leżeniu na brzuchu dziecko może być w stanie utrzymać główkę przez kilka sekund nad podłożem.

2. Drugi skok (około 8. tygodnia)

Na przełomie drugiego a trzeciego miesiąca życia dziecko zaczyna postrzegać powtarzające się czynności dnia codziennego. W tym okresie dziecko zaczyna lepiej kontrolować swoje ruchy, „odkrywa”, że ma rączki i może nimi poruszać. Maluch zaczyna wydawać dźwięki i się w nie wsłuchuje. Dwumiesięczne niemowlę skupia wzrok na twarzach i wpatruje się w mimikę opiekuna – jego wzrok i słuch stają się bardziej rozwinięte, co pozwala mu lepiej reagować na otoczenie. Po drugim skoku rozwojowym kopie nóżkami i macha rączkami (mało precyzyjnie), wyciąga rączki w stronę zabawek i próbuje je chwytać, przygląda się twarzom oraz wydaje krótkie dźwięki i słucha samego siebie.

3. Trzeci skok (około 10-12. tygodnia)

W tym czasie maluszek zaczyna interesować się szczegółami, zauważa różnice w tonie głosu lub natężeniu światła. Niemowlę zaczyna łączyć ruch gałek ocznych z ruchem głowy, dzięki czemu potrafi wodzić wzrokiem za zabawką. Trzymiesięczny maluch zaczyna wkładać wszystko do ust – w ten sposób próbuje poznawać otaczający go świat. Po trzecim skoku rozwojowym ruchy dziecka są bardziej skoordynowane, potrafi ono łączyć rączki w linii środkowej ciała i chwytać przedmioty dwoma rączkami. Maluch umie śledzić poruszającą się osobę lub przedmiot, obracając głowę. Wkłada swoje rączki i różne przedmioty do buzi, wydaje dźwięki – piszczy i głuży, robi bąble ze śliny.

4. Czwarty skok (około 18-19. tygodnia)

Między 4. a 5. miesiącem życia dziecko przechodzi przez kolejny skok, który może być jednym z najbardziej zauważalnych – w tym czasie u malucha możemy zauważyć intensywny rozwój umiejętności ruchowych. Dziecko zaczyna rozumieć proste ciągi przyczynowo-skutkowe i świadomie powtarza jakąś czynność, aby uzyskać określony efekt np. potrząsa grzechotką, aby ta wydała dźwięk. Na tym etapie maluszek zaczyna łączyć dźwięki, dzięki czemu powstają ciągi typu „tatata”, „bababa” - jednak nie jest to świadoma mowa, a zabawa głosem. Po czwartym skoku rozwojowym niemowlę zaczyna reagować na swoje imię oraz odbicie w lustrze, potrafi przekładać przedmioty z ręki do ręki. W tym czasie mogą pojawić się obroty z plecków na brzuszek, stabilny i długotrwały podpór na przedramionach, umiejętność tzw. „pływania”.

5. Piąty skok (około 22. - 26. tygodnia)

Bardzo charakterystycznym zjawiskiem dla tego skoku rozwojowego jest tzw. „lęk separacyjny” - maluszek niepokoi się i płacze kiedy utraci z zasięgu wzroku rodzica, ponieważ wydaje mu się, że jeżeli straci coś z pola widzenia to, to znika na zawsze. Dziecko może być nieufne wobec obcych osób, a świadomy uśmiech kierować tylko do znajomych twarzy. Niemowlę pogłębia rozumienie związków przyczynowo-skutkowych (np. kiedy naciśnie włącznik – zapali się światło), zaczyna rozwijać koordynację ręka-oko, co pozwala mu lepiej manipulować przedmiotami. Po piątym skoku rozwojowym potrafi uderzać przedmiotami o siebie, wkładać i wyjmować przedmioty z pudełka. Dziecko staje się bardziej mobilne - może zacząć pełzać, piwotować, a nawet siadać.

6. Szósty skok (około 36.-40. tygodnia)

Szósty skok rozwojowy przypada około 9. miesiąca życia i jest to czas, w którym maluch zaczyna dzielić świat na kategorie – zwierzęta, jedzenie itp., zaczyna rozróżniać proste kształty i rozumieć nazwy przedmiotów. Po szóstym skoku rozwojowym dziecko przejmuje inicjatywę w zabawie, robi minki, patrząc na swoje odbicie w lustrze, uwielbia burzyć konstrukcje z klocków. Niemowlę manipuluje przedmiotami w rączkach, rozkłada je na części i rozwija chwyt szczypcowy (kciuk i palec wskazujący). W tym czasie dziecko zaczyna się intensywnie przemieszczać – pełza, czworakuje, samodzielnie siada, a nawet może zacząć wstawać na nogi, podpierając się np. o meble. Często wiele umiejętności ruchowych pojawia się w tym samym czasie.

Siódmy skok (około 41. - 46. tygodnia)

Ostatni skok w pierwszym roku życia następuje około 11 miesiąca i w tym czasie dziecko zaczyna rozumieć sekwencję zdarzeń (np. zdjęta pieluszka ląduje w koszu na śmieci), a także usiłuje naśladować czynności domowe, wykonywane przez rodzica. Dziecko staje się coraz bardziej niezależne, a jego zdolności motoryczne i poznawcze są znacznie bardziej rozwinięte – lubi zabawki, które trzeba dopasować np. proste puzzle lub klocki. Pojawia się gest wskazywania palcem. Rozwój językowy również postępuje, co pozwala dziecku na lepszą komunikację z otoczeniem –  powtarza sylaby, może zacząć mówić „mama”, „baba”, czy stanowcze „nie”. Po siódmym skoku rozwojowym dziecko może naśladować odgłosy zwierząt, dopasowywać kształty, rysować na papierze, wspinać się do celu, schodzić tyłem z kanapy, a nawet próbować stawiać pierwsze kroki.

Jak skoki rozwojowe wpływają na rodziców?

Skoki rozwojowe, przez które przechodzi maluszek w pierwszym roku życia, mogą stanowić wyzwanie dla rodziców, ponieważ dziecko często staje się bardziej wymagające, niespokojne i trudniejsze do uspokojenia. Możliwe, że w czasie skoku maluszek będzie spędzał na rękach rodziców sporo czasu, a okresy karmienia i usypiania znacznie się przedłużą. Ważne jest, aby rodzice byli świadomi tych dynamicznych zmian rozwojowych u swojej pociechy i starali się odpowiadać na potrzeby dziecka. Warto pamiętać, że zmiany w zachowaniu niemowlęcia są normalne i jest to etap przejściowy.

W tym wymagającym czasie szczególnie ważne jest utrzymanie stałej rutyny dnia, dzięki czemu następujące po sobie zdarzenia są dla dziecka bardziej przewidywalne, co pozwala mu poczuć się bezpieczniej. Kluczową kwestią w czasie skoków rozwojowych jest zapewnienie dziecku bliskości, ciepła, miłości i wyrozumiałości – kontaktu fizycznego, noszenia, tulenia, przytulania, drzemek kontaktowych. Jednak każdy skok rozwojowy to okazja do obserwacji, jak pociecha się rozwija, a wspieranie nowych, fascynujących umiejętności dziecka może być źródłem dużej radości i rodzicielskiej satysfakcji. W tym okresie dobrze jest zrezygnować z wyjść w głośne, przeludnione miejsca, w których ilość bodźców będzie jeszcze dodatkowo stymulowała układ nerwowy dziecka. To, czego potrzebuje niemowlę w czasie przechodzenia skoku rozwojowego to: spokój, bezpieczeństwo i bliskość rodzica.

Autorka:

Patrycja Gonczarko (@polozna_mamazu)

Jestem położną oraz instruktorem porodu w głębokim relaksie. Ukończyłam studia magisterskie na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Największe spełnienie zawodowe przynoszą mi obszary związane z opieką nad maluszkiem oraz czasem połogu, co tworzy moją misję, jaką jest - wspieranie kobiet w macierzyństwie. Każdego dnia łączę moją wiedzę medyczną z doświadczeniem zawodowym oraz osobistą podróżą bycia mamą.