Czym są siatki centylowe i jak je liczyć?

Pierwsze lata życia dziecka to czas najbardziej intensywnego rozwoju. Z tego powodu niezwykle istotne jest kontrolowanie rozwoju dziecka, m.in. poprzez wykonywanie regularnych pomiarów ciała (np. masa ciała, wzrost, obwód głowy). Otrzymane parametry należy nanosić na siatki centylowe, na podstawie których można stwierdzić ewentualne odchylenia i odpowiednio wcześnie podjąć właściwe kroki. Siatki centylowe pozwalają ocenić rozwój fizyczny oraz stan odżywienia dziecka i są jednym z kluczowych narzędzi stosowanych przez pediatrów i rodziców w monitorowaniu dobrostanu małego człowieka.

Czym są siatki centylowe?

Siatki centylowe to graficzne narzędzie statystyczne, które odzwierciedla rozkład danej cechy dla konkretnej grupy wiekowej, z podziałem na płeć. Oznacza to, że przy pomocy siatek centylowych porównuje się parametry dzieci w tym samym wieku i tej samej płci.

Jak liczyć siatki centylowe?

Należy znaleźć siatkę centylową adekwatną do płci dziecka. Na osi poziomej odnajdujemy wiek dziecka, a na osi pionowej uzyskany pomiar danej cechy (np. wzrost). Następnie należy poprowadzić prostopadłe linie do każdej z osi i w miejscu przecięcia tych linii powstaje punkt - pozycja centylowa. Jeżeli zaznaczony punk wypadnie idealnie na linii oznaczającej dany centyl, to uznajemy, że weryfikowana cecha jest na tym konkretnym centylu. Natomiast jeżeli zaznaczony punk wypadnie między liniami (ten obszar nazywamy kanałem centylowym), to nie zaokrąglamy tej wartości ani w górę, ani w dół, lecz uznajemy, że weryfikowana cecha jest pomiędzy dwoma wartościami centylowymi (np. pomiędzy centylem 50. a 75.).

Konkretny centyl określa jaki procent populacji w tym samym wieku i tej samej płci ma mniejszą lub równą wartość danego pomiaru. Przykładowo, jeżeli dziecko, pod względem masy ciała, jest na 75. centylu, to oznacza, że 75% dzieci tej samej płci i w tym samym wieku, waży tyle samo lub ma mniejszą masę ciała, a tym samym 25% dzieci ma większą masę ciała. Zatem dziecko, będąc na 75. centylu pod względem wagi, przewyższa wagą 75% swoich rówieśników.

W których centylach powinno być zdrowe dziecko?

Należy pamiętać, że na parametry fizyczne (np. masa ciała, wzrost) wpływa wiele czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Z tego powodu dzieci w tym samym wieku i tej samej płci mogą się od siebie znacznie różnić i jednocześnie prawidłowo rozwijać. Obszar między 3., a 97. centylem przyjmuje się za szeroką strefę normy.

• 3.-97. centyl: szeroka strefa normy
• 50. centyl: oznacza, że połowa rówieśników ma dany parametr niższy, a druga połowa wyższy
• 3.-10. centyl: dolna granica normy i tzw. strefa obserwacyjna
• 90.-97. centyl: górna granica normy i tzw. strefa obserwacyjna

Poniżej 3. centyla: wskazana konsultacja z lekarzem, wartość ta oznacza, że 97% rówieśników ma większą wartość danego parametru, a jedynie 3% ma tę wartość mniejszą, co może wskazywać na potrzebę bardziej szczegółowej diagnostyki np. w kierunku alergii, celiakii czy anemii, gdyż może to być sygnał niedożywienia, problemów ze wchłanianiem pokarmów lub zaburzeń wzrostu.

Powyżej 97. centyla: wskazana konsultacja z lekarzem, wartość ta oznacza, że zaledwie 3% rówieśników ma większą wartość mierzonego parametru, a 97% ma tę wartość mniejszą, co może wskazywać na potrzebę bardziej szczegółowej diagnostyki np. w kierunku cukrzycy, zaburzeń metabolicznych.

Warto podkreślić, że wiele dzieci z masą ciała poniżej 3. centyla jest zdrowych oraz rozwija się prawidłowo i może to dotyczyć dzieci, których rodzice są szczupli i niscy, z niską masą urodzeniową, wcześniaków. Sytuacja może wyglądać analogicznie u niemowląt z dużą masą urodzeniową – jeżeli dziecko od urodzenia jest w górnych granicach normy i jest karmione piersią, to nawet masa ciała powyżej 97. centyla nie jest podstawą do obaw.

Dlaczego siatki centylowe są ważne?

Regularnie nanoszone kolejne pomiary na siatkę centylową tworzą wykres, dzięki któremu możemy ocenić, jak dana cecha u dziecka zmienia się w czasie i czy rozwój dziecka postępuje harmonijnie, w odniesieniu do jego własnego tempa. Ważne jest, aby zwracać uwagę nie tylko na pojedyncze pomiary, ale również na trend zmian - nagły spadek lub wzrost centyli może być sygnałem do wzmożonej obserwacji zdrowia dziecka.

Dzięki siatkom centylowym można w łatwy i szybki sposób ocenić czy dziecko rozwija się prawidłowo na tle grupy zdrowych rówieśników. Każdy pomiar należy nanosić na siatkę centylową odpowiednią dla wieku i płci dziecka. Na podstawie tego, jak pomiary dziecka kształtują się na siatce centylowej, można określić, czy jego rozwój mieści się w normie. Nie ma powodu do obaw jeżeli krzywa rozwoju dziecka kształtuje się poniżej lub powyżej 50. centyla.

Ważne, aby przyrosty przebiegały harmonijnie, a oceniany parametr utrzymywał się na tym samym lub sąsiednim kanale centylowym w stosunku do poprzedniego pomiaru.

Ważne jest, aby dziecko rozwijało się proporcjonalnie. Jeżeli wzrost i waga znajdują się na podobnych centylach, oznacza to, że rozwój dziecka przebiega w sposób współmierny. Jeżeli jednak różnice są znaczne (np. dziecko jest na 90. centylu wzrostu i na 10. centylu wagi), może to wymagać konsultacji lekarskiej i dalszej diagnostyki.

Z jakich siatek centylowych korzystać?

W Polsce do 3 roku życia dziecka należy korzystać z siatek opracowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), a następnie do 18. Roku życia z siatek OLA/OLAF – takie siatki są również umieszczone w nowych książeczkach zdrowia dziecka. Dla dzieci urodzonych przedwcześnie powinno się korzystać z siatek FENTON, a następnie również z siatek opracowanych przez WHO, jednak z uwzględnieniem wieku skorygowanego (do 2 roku życia). Faktem jest, że nanoszenie parametrów na tradycyjną, papierową siatkę centylową bywa problematyczne, zwłaszcza jeżeli kontroluje się kilka cech rozwojowych dziecka. Z tego powodu z pomocą przychodzą aplikacje lub siatki centylowe online, które w jasny i czytelny sposób ułatwiają monitorowanie rozwoju dziecka.

Kiedy pomiary na siatce centylowej powinny martwić?

Należy skonsultować się z lekarzem jeżeli dany parametr dziecka jest poniżej 3. centyla lub powyżej 97. centyla, a także w sytuacji gdy wykres kolejnych pomiarów danego parametru zmienia się o 2 kanały centylowe. Konsultacja z pediatrą jest wskazana również w sytuacji gdy pomiędzy wzrostem a masą ciała jest różnica 2 kanałów centylowych. Podobnie dzieci, które znajdują się w dolnych granicach normy (3.-10. centyl) lub w górnych graniach normy (90.-97. centyl) dobrze, aby pozostawały pod kontrolą pediatry. Dodatkowo jeżeli cokolwiek wzbudza niepokój rodziców warto omówić swoje obawy z lekarzem.

Podsumowanie

Siatki centylowe to niezwykle cenne narzędzie, które pomaga monitorować rozwój dziecka na różnych etapach jego życia. Ich regularne stosowanie pozwala na wczesne wykrywanie ewentualnych problemów u dziecka i szybkie podjęcie odpowiedniej diagnostyki i działań. Jednak kluczowym aspektem jest zrozumienie, że każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie, a siatki centylowe są tylko jednym z elementów oceny zdrowia dziecka. Warto podchodzić do nich z rozwagą, zawsze mając na uwadze ogólny stan zdrowia i samopoczucie dziecka. Warto również wziąć pod uwagę skoki rozwojowe dziecka, których w ciągu pierwszego roku życia, występuje aż 7.

Autorka:

Patrycja Gonczarko (@polozna_mamazu)

Jestem położną oraz instruktorem porodu w głębokim relaksie. Ukończyłam studia magisterskie na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Największe spełnienie zawodowe przynoszą mi obszary związane z opieką nad maluszkiem oraz czasem połogu, co tworzy moją misję, jaką jest - wspieranie kobiet w macierzyństwie. Każdego dnia łączę moją wiedzę medyczną z doświadczeniem zawodowym oraz osobistą podróżą bycia mamą.